बोडेमा प्राचीनकालदेखि नै नीलबाराही नाच प्रचलित छ, जसको उत्पत्ति शहरको निर्माणसँगै भएको मानिन्छ। किंवदन्ती अनुसार, देवी नील बाराही आफैं स्थानीय जनतासमक्ष उपस्थित भई यस नृत्य सिकाएकी थिइन्, जुन राक्षसहरूसँगको युद्धपछि शान्तिको प्रतीक हो। देवीले कडा नियमहरू लागू गरेकी थिइन्, जस्तै नृत्यको समयमा खाना वा पानी नखानु, १२-१५ घण्टाको दैनिक नृत्यका क्रममा तीन दिनसम्म कसैसँग कुरा नगर्नु, र जीवनभर नृत्य गर्ने प्रतिज्ञा गर्नु।
नर्तकहरूले आफ्नो व्यक्तिगत दुःख–सुख, जस्तै आमाबाबुको मृत्यु भए पनि, नृत्य गर्नैपर्छ। उनीहरूको भक्ति र आध्यात्मिक ऊर्जाले नृत्यलाई अद्वितीय बनाउँछ, जसमा परम्परागत मास्क र पोशाकले थप आकर्षण ल्याउँछ। नृत्यका सहज र सुन्दर चालहरूले सबैलाई मोहित गर्छन्। बोडेका श्रेष्ठ समुदायका व्यक्तिहरू मात्र यस नृत्यमा सहभागी हुन पाउँछन्, दुई जना सहेनाइ बजाउने बाहेक। नवदुर्गा नृत्यजस्तै, यस नृत्यमा पनि तान्त्रिक अनुष्ठान र रहस्यमय कथाहरू समावेश छन्।
नील बाराही नृत्यका पात्रहरूको प्रतिनिधित्व गर्न ठूलो जिम्मेवारी र अनुशासन आवश्यक हुन्छ। नर्तक र उनीहरूको परिवार नियममा बाँधिएका हुन्छन्। यस नृत्यमा १०० भन्दा बढी व्यक्ति सहभागी हुन्छन्, तर नियम र अनुशासनमा केवल नर्तक र उनीहरूको परिवार मात्र बाँधिन्छ।
पात्रहरू:
भैरव:
भैरव, भगवान शिवको क्रूर अवतार, प्रमुख नर्तक हुन्। भैरवको मुखौटो लगाउने व्यक्तिलाई रात बाहिर बस्न, गुफामा जान, वा सामान्य घाटमा दाहसंस्कार गर्न अनुमति हुँदैन। उनले कालो जामा, रातो किनारा, र विभिन्न गरगहना लगाउँछन्।
बाराही:
बाराही नेपालमण्डलकी शक्तिशाली देवी हुन्। नृत्यमा चार बाराही (नील बाराही, धूम्र बाराही, बज्र बाराही, श्वेता बाराही) समावेश छन्। उनीहरूले रातो जामा, हरियो किनारा, रातो कपाल, र भैरवजस्तै गहना लगाउँछन्।
कुमारी:
चार कुमारीहरू नृत्यमा सहभागी हुन्छन्। उनीहरूले रातो जामा, हरियो किनारा, मरुन-रातो मुखौटो, र देवगणहरूजस्तै गरगहना लगाउँछन्।
गणेश:
शिव परिवारसँग सम्बन्धित यो नृत्यमा चार गणेशहरू छन्: सूर्य विनायक, जल विनायक, अशोक विनायक, र कार्य विनायक। उनीहरूले रातो किनारा भएको कालो जामा, सेतो मुखौटो, र विभिन्न गरगहना लगाउँछन्।
सिंह:
चार सिंहहरूले महालक्ष्मीको प्रतिनिधित्व गर्छन्। तिनीहरूले सेतो जामा, सेतो मास्क, सेतो कपाल, र देवगणजस्तै गरगहना लगाउँछन्।
द्वारपाल:
द्वारपाल (गेटकीपर) दुई जना मात्र हुन्छन्। तिनीहरूले रातो रंगका पाइन्ट, गालामा घुँडासहितको मास्क, र क्रस गरिएको त्रिकोण चिह्न भएको कपडा लगाउँछन्।
जोक्खले:
जोक्खले नर्तकहरूलाई सहयोग गर्ने व्यक्ति हुन्। उनीहरू नाच्दैनन् र नियममा बाँधिएका पनि हुँदैनन्। जोक्खले स्वेच्छाले यो जिम्मेवारी लिन्छन्।
यस नृत्यमा हरेक पात्रको विशेष भूमिका छ, जसले यसलाई आकर्षक र परम्परागत बनाउँछ।
