सिद्धिगणेश द्यःछे

सिद्धिगणेश द्यःछे" मध्यपुर थिमि नगरपालिका वडा नं ७, नगदेश स्थित एक ऐतिहासिक, सांस्कृतिक र कलात्मक महत्वको संरचना हो, जहाँ सिद्धिगणेशको पूजा र जात्रा गरिन्छ।

मध्यपुर थिमि नगरपालिका वडा नं ७ नगदेश, न्यागाःटोलमा सिद्धिगणेश द्यःछेँ“ (सिद्धिगणेशको मूर्ति विराजमान गराइने सतल वा भवन) अवस्थित छ । उक्त द्यःछेँ“ को कलात्मक पक्षले नगदेशको न्यागाः टोललाई मात्र नभई समग्र नगरलाई नै शोभायमान र गौरवान्वित बनाएको छ । संरचनाको बीच भागमा बनाएको बडेमानको द्वारले द्यःछेँ“ लाई अद्धितीय बनाएको छ । यसको पहिलो तलामा रहेको लु“तिकिझ्याः (स्वर्ण आँखीझ्याल) ले त यसको महत्व र शोभालाई थप निखारेको मात्रै छैन भने मध्यपुरथिमि क्षेत्रकै एउटा उत्कृष्ट नमुनाको रुपमा रहेको छ । पुरातत्व विभाग र स्थानीय सहयोगबाट २०५९ सालमा यसको जीर्णोद्धार गरिएको थियो ।

क) ऐतिहासिक पृष्ठभूमि

सिद्धिगणेश द्यःछेँ“को पौभाः चित्र भेटिएको छ जसलाई एक प्रकारले नक्सा पनि भन्न सकिन्छ । चित्रमा उत्तरी र पूर्वी मोहडा देखिने गरी आइसोमेट्रिक भ्यू  बनाइएको छ । उक्त पौभामा द्य छेँ ने.सं. ९६१ मा भक्तपुर खौमाटोलका रुद्र नारायण राजलवत (प्रधानांग) ले बनाउन लगाएको कुरा उल्लेख छ । उक्त अभिलेख अनुसार उनले त्यस समय सिद्धिगणेश मन्दिरको मर्मत पनि गराएको थाहा हुन्छ ।

ख) सांस्कृतिक महत्व

यस द्यःछेँ“ को सांस्कृतिक महत्व सिद्धिगणेशसँग जोडिएर आउँछ । सिद्धिगणेशको बासस्थान भएकोले हरेक वर्ष जात्रा गरिने सिद्धिगणेशको मूर्ति र खत लगायत सिद्धिगणेश एवम् यसको सांस्कृतिक क्रियाकलापसँग सम्बन्धित सम्पूर्ण सरसामानहरु यहिं भण्डारण गरिन्छ । देवताको बासस्थान भएकोले यो संरचना आफैमा मन्दिरको रुपमा लिने र श्रद्धा गर्ने गरिन्छ । हरेक मंगलबारको दिन र सानाठूला चाडपर्वमा सिद्धिगणेशको पूजा गर्न भक्तालुहरु द्यःछेँ पुग्ने गर्दछन्। हरेक वर्ष यन्याःपुन्हिंको दिन सिद्धिगणेश गुथिको पालं चिनेगु (गुथि चलाउने पालो फेर्ने) गरिन्छ । यसदिन बेलुकी यसै द्यःछेँ“ परिसरबाट सिद्धिगणेशको खतयात्रा प्रारम्भ भई नगर परिक्रमा पश्चात् यहिं पुगेर सम्पन्न गरिन्छ । यसैगरी बैशाख २ गतेको सिद्धिगणेश जात्रा पनि यहि द्यःछेँ अगाडी बिसाएर समापन गरिन्छ ।

ग) कलात्मक महत्व

एक नाले र तीन तले सिद्धिगणेश द्यःछे“को पूर्वपश्चिम लम्बाइ करिब ८० फिट र उत्तरदक्षिण चौडाइ १३ फिट रहेको छ भने उचाइ ३५ फिट रहेको छ । यस द्यःछेँ“ को उत्तरी मोहडा बीचमा उत्तरदक्षिण वारपार हुने गरी १४ फिट अग्लो ७ फिट चौडा बडेमानको मुलद्वार (ध्वाका) बनाइएको छ । उक्त ध्वाकाले द्यःछेँलाई पूर्वी र पश्चिमी भागमा छुट्याएको छ । भुईंतलाको उत्तरी मोहडामा पूर्वी र पश्चिमी भागमा तीन तीन कवलको पाटी र यसको दायाँबायाँ कलात्मक ढोका राखिएको छ । द्यःछेँको पूर्वी र दक्षिणी मोहडामा भने कुनै प्रकारको ढोका वा झ्याल राखिएको छैन । कलात्मकताको हिसाबले यी मोहडाहरु खास देखिँदैन । द्यःछेँको पूर्वी र पश्चिमी छेउमा भऱ्याङ राखिएको छ । द्यःछेँको उक्त ध्वाकामाथि अत्यन्त कलात्मक ठूलो तुलं राखिएको छ । सामान्यतया मूलद्धारको तुलंको बीचमा सम्बन्धित मन्दिर वा द्यःछेँ“ भित्र रहेको देवताको प्रतिमूर्ति रहने गर्दछ । तर उक्त तुलंको केन्द्रभागमा भने भगवती र दायाँबायाँ गणेश र कुमारको मूर्ति राखिएको छ । यसबाट उक्त द्यःछेँ“ तलेजु रुपमा बनाइएको होकि भन्ने देखिन्छ ।
मातंतला (पहिलो तला) को पूर्वी भागमा बीच पारेर तीनमुखी सझ्याः र यसको दुईतिर तिकिझ्याः राखिएको छ । पश्चिमी भागमा पाँचमुखी पासुकाझ्याः र यसको दुईतिर पनि तिकिझ्याः राखिएको जसमध्ये पूर्वतिरको तिकिझ्याःलाई धातुले मोडेर स्वर्णलेपन गरिएको छ । सुरक्षाको लागि उक्त स्वर्ण तिकिझ्याःलाई हाल बाहिरबाट फलामको बाक्लो जालीले छोपिएकोहुँदा यसको सौन्दर्य पूर्णतः लुप्त छ । स्वर्ण तिकिझ्याः भएको कोठामा सिद्धिगणेशको मूर्ति राख्ने गरिएको छ भने अन्य कोठाहरु विभिन्न प्रयोजनको लागि प्रयोग गर्ने गरिएको छ । यो तलाको पूर्वी मोहडामा पनि एउटा तिकिझ्याः रहेको छ भने दक्षिणी मोहडामा कुनै प्रकारको झ्याल राखिएको छैन । द्यःछेँको च्वता (दोस्रो तला) मा उत्तरी मोहडामा ध्वाकाको ठीक माथि पाँचमुखी संझ्याः राखिएको छ । यसको पूर्व र पश्चिमतिर दुईदुई वटा एकमुखी संझ्याः राखिएको छ । यसैगरी पूर्वी मोहडामा एक वटा एकमुखी सझ्याः रहेको छ भने दक्षिणी मोहडामा सादा झ्यालहरु लहरै राखिएको छ । यो तलाको प्रयोग विशेषगरी लस्करै बसेर भोज खान मिल्ने गरी खुल्ला राखिएको छ । झिंगतिले छाएको छानाको बीचबाट फुचा उठाइएको छ ।

Travel Guides

Being the gateway to popular tourist destinations like Bhaktapur, Changunarayan, Dhulikhel, Banepa, Panauti, Jiri, this town itself is also an attractive tourist destination of historical and cultural importance with natural beauty and high geographical features.

Find more on our Guide Book

Location Map