परिचय
थिमी देया मू बाहा हिरण्यवर्ण महाविहार हो। यसलाई थन च्वपिं बज्राचार्यहरूको बाहा पनि भनिन्छ। यो बाहा मध्यपुर थिमी नगरपालिका वडा नं. ४ स्थित मरु त्वालयमा अवस्थित छ। यो बाहालाई प्रायः “तबाहा” भनेर पनि चिनिन्छ। यस महाविहारमा थनच्वम्ह लोकेश्वर नामक देवताको पूजा गरिन्छ।
स्थानिय बासिन्दाहरूले यहाँका देवतालाई आफ्नो कुलदेवता मान्ने गर्दछन्। यो बाहाको अर्को नाम “हेमवर्ण महाविहार” पनि हो। यस बाहालाई “हिरण्यवर्ण महाविहार” भनेर पनि सम्बोधन गरिन्छ। अपभ्रंशमा यसलाई “हेमवर्ण महाविहार” भनेर पनि बोलिन्छ।
ऐतिहासिक पृष्ठभूमि
थिमी देया पुलांगु बाहा हिरण्यवर्ण महाविहार हो। यसको ऐतिहासिकता प्रमाणित गर्न शिलालेख, ताम्रपत्र आदि उल्लेखनीय छन्। थिमी देसका बज्राचार्यहरूको संघ यस महाविहारमा आधारित छ।
यो स्थान थिमी बज्राचार्यहरूको बसोबास क्षेत्रका रूपमा चिनिन्छ। ऐतिहासिक अभिलेखहरूमा यो बाहा धेरै महत्वको रहेको उल्लेख पाइन्छ।
अन्य विवरण
शिलालेख र ताम्रपत्रहरूमा बाहाको नाम, विशेषताहरू, र महत्व उल्लेख गरिएको छ। यस बाहामा पाँचावलियुक्त चैत्य र अन्य धार्मिक संरचनाहरू पनि रहेका छन्। शिलालेखमा “नेपाल मण्डलको मध्यपुर हिरण्यवर्ण महाविहार” लेखिएको छ।
यो चैत्य विक्रम संवत ९८८, मंसिर शुक्ल पक्षको द्वितीया बिहीबारका दिन श्री बज्राचार्य सिमनरसिंह र उनका परिवारका १५ सदस्यहरूको समूहले स्थापना गरेका थिए।
थिमी देया बाहा र बज्राचार्य संघ
थिमीका बज्राचार्यहरूले यस बाहाको संरक्षण र व्यवस्थापन गर्दै आएका छन्।
लोकेश्वरको परिचय
यो बाहामा रहेको प्रमुख देवता श्री लोकेश्वर हुनुहुन्छ। श्री लोकेश्वरका लागि जग्गा दान गरिएको तथ्य ताडपत्रमा उल्लेख गरिएको छ। नेपाल संवत् ६८५ मा ख्वप जुजु त्रैलोक्य मल्लको शासनकालमा प्रधान कुडंल सिंह बाबुले लोकनाथ करुणामयका लागि पाँच रोपनी जग्गा दान गरेको ताडपत्रमा उल्लेख छ।
नेपाल संवत् ७०७ मा अर्को ताडपत्रमा “क्वथुतोरको भूमि देवर लोकेश्वरको लागि दान गरिएको” भन्ने कुरा पनि उल्लेख छ। यस ताडपत्रमा लोकेश्वरको पूजा विधि र जग्गा व्यवस्थापनका बारेमा पनि कुरा गरिएको छ।